انتخاب روش مناسب برای تقویت دیوارهای غیرسازه‌ای اهمیت زیادی دارد و معمولاً دو سیستم اصلی پیشِ‌رو قرار می‌گیرد: وال پست و میلگرد بستر. وال پست به‌عنوان یک عضو فلزی عمودی یا افقی، وظیفه هدایت و انتقال نیروهای جانبی را بر عهده دارد. درحالی‌که میلگرد بستر، یک تقویت‌کننده مشبک است که داخل ملات یا درزهای دیوار قرار می‌گیرد و مقاومت دیوار را در برابر ترک‌خوردگی و زلزله افزایش می‌دهد. تفاوت میلگرد بستر و وال پست در نحوه اجرا، عملکرد، کاربرد و هزینه محسوس است و همین تفاوت‌ها باعث شده در سال‌های اخیر میلگرد بستر جایگزین رایج‌تری برای وال پست شود. در ادامه این مقاله، به‌صورت کامل با عملکرد هرکدام، انواع آنها، روش اجرای صحیح و مقایسه دقیق‌شان آشنا خواهید شد.
لیست قیمت میلگرد تمامی کارخانجات در بازار امروز
وال پست چیست و چه نقشی دارد؟
وال پست نوعی عضو تقویتی در ساختمان است که به‌صورت عمودی یا افقی در امتداد دیوارهای غیرسازه‌ای قرار می‌گیرد تا آنها را یکپارچه، پایدار و مقاوم کند. هدف اصلی از اجرای وال پست، جلوگیری از خمش، ترک‌خوردگی، جابه‌جایی و ریزش دیوار تحت تأثیر نیروهایی مانند زلزله، بادهای شدید یا ضربه‌های جانبی است. به همین دلیل، بسیاری از مهندسان از آن با عنوان «نگهدارنده دیوار» نیز یاد می‌کنند.
با پیشرفت تکنیک‌های ساخت‌وساز، شکل و روش اجرای وال پست‌ها نیز تغییر کرده و مدل‌های جدیدتر با سرعت نصب بالاتر و عملکرد بهتر جایگزین نمونه‌های سنتی شده‌اند. این المان تقویتی معمولاً به کمک روش‌هایی مانند جوشکاری، پیچ و مهره یا اتصال به تیر و ستون نصب می‌شود. هرچند در برخی استانداردهای بین‌المللی استفاده از جوشکاری محدود شده، اما در ایران همچنان یکی از روش‌های رایج اتصال به شمار می‌رود.
اهمیت وال پست زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم حتی اگر سازه اصلی، مثل ستون‌ها و سقف، در برابر زلزله سالم بماند، آسیب‌دیدن دیوارها می‌تواند خسارت‌های مالی و حتی خطرات جانی ایجاد کند. به همین دلیل، استفاده از وال پست به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای افزایش ایمنی، کنترل تغییرمکان و جلوگیری از تخریب دیوارها در طراحی و اجرای ساختمان‌ها به‌طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است.
انواع وال پست
وال پست‌ها به‌عنوان المان‌های تقویتی در دیوارهای غیرباربر استفاده می‌شوند تا پایداری دیوار در برابر نیروهای جانبی مثل زلزله، باد و ارتعاشات افزایش پیدا کند. این مقاطع معمولاً از پروفیل‌های فولادی ساخته می‌شوند و بسته به نوع دیوار، ارتفاع، و شرایط اجرایی در انواع متفاوتی طراحی و اجرا می‌گردند. به‌طور کلی، وال پست‌ها در سه دسته زیر قرار می‌گیرند:
- وال پست افقی: این نوع وال پست در دیوارهایی که ارتفاع زیادی دارند (معمولاً بیش از ۳.۵ متر) مورد استفاده قرار می‌گیرد. وال پست افقی موجب توزیع یکنواخت نیروها و جلوگیری از کمانش یا شکست دیوار در برابر زلزله و ضربه می‌شود.
- وال پست عمودی: از وال پست عمودی زمانی استفاده می‌شود که نیاز باشد ضخامت کامل دیوار پوشش داده شود و دیوار در امتداد ارتفاع خود از دو طرف مهار و تقویت گردد.
- وال پست ترکیبی: در برخی پروژه‌ها ممکن است برای افزایش پایداری دیوار، از ترکیب وال پست‌های عمودی و افقی در کنار هم استفاده شود. این نوع سیستم تقویتی مناسب دیوارهایی است که شرایط پیچیده‌تری دارند یا در معرض تنش‌های بالاتری قرار می‌گیرند.
انواع روش های اجرای وال پست در سازه ها
در پروژه‌های ساختمانی مختلف، بسته به نوع دیوار، شرایط بارگذاری و جزئیات اجرایی سازه، شیوه اجرای وال پست می‌تواند متفاوت باشد. هر روش با هدف افزایش پایداری دیوار و جلوگیری از جابه‌جایی آن در برابر زلزله، باد یا تنش‌های جانبی انتخاب می‌شود. به همین دلیل وال پست‌ها را می‌توان بر اساس نحوه مهاربندی و نوع اتصال، به چند روش رایج تقسیم کرد که هرکدام برای موقعیت‌های خاصی کاربرد دارند. به‌طور کلی، روش‌های اجرای وال پست در سازه‌ها را می‌توان در چند گروه اصلی زیر خلاصه کرد:
- اجرای وال پست با انکربولت و نبشی
- اتصال مستقیم دیوار به ستون با کمک میلگردهای مهار
- اجرای تسمه یا ورق فولادی پیرامون ستون
- جایگذاری میلگرد در داخل شیار ستون‌های مجاور
- عبور دادن میلگرد از سوراخ تعبیه‌شده در قالب‌ها و مهار دیوار
- اجرای وال پست مخصوص جان‌پناه بام
میلگرد بستر چیست؟
میلگرد بستر یک سیستم تقویت‌کننده افقی برای دیوارهای بنایی است که با هدف افزایش مقاومت، یکپارچگی و کاهش ترک‌خوردگی دیوار به‌کار می‌رود. این محصول معمولاً از دو یا چند مفتول فولادی موازی تشکیل می‌شود که با مفتول‌های مورب یا عمودی به یکدیگر متصل شده و یک شبکه مقاوم را شکل می‌دهد. میلگرد بستر در هنگام اجرا داخل ملات یا درزهای افقی دیوار قرار می‌گیرد و با توزیع یکنواخت تنش‌ها، عملکرد دیوار را در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله، ارتعاشات و فشارهای موضعی بهبود می‌بخشد. استفاده از این تقویت‌کننده به دلیل سرعت اجرای بالا، کاهش وزن سازه و سازگاری با اصول آیین‌نامه‌ای، به‌عنوان جایگزینی مناسب برای بسیاری از روش‌های سنتی تقویت دیوار، ازجمله وال پست، شناخته می‌شود.
نحوه اجرای میلگرد بستر
میلگرد بستر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تقویتی در اجرای اصولی دیوارهای بنایی نقش مهمی در کنترل ترک‌ها و افزایش دوام دیوار دارد. هدف از اجرای صحیح میلگرد بستر، ایجاد یک مسیر انتقال نیرو در دیوار و جلوگیری از تمرکز تنش در یک نقطه است. بر اساس ضوابط اجرایی میلگرد بستر، این میلگردها معمولاً در دو شیوه رایج افقی و عمودی اجرا می‌شوند که هرکدام متناسب با نوع دیوار و شرایط سازه انتخاب می‌گردند.
اجرای افقی میلگرد بستر
در این روش، کلاف‌های میلگردی با قطرهای رایج ۴ تا ۶ میلی‌متر و در فرم‌های خرپایی یا نردبانی، در میان ملات بین ردیف‌های دیوارچینی قرار داده می‌شوند. عرض میلگرد باید به‌گونه‌ای انتخاب شود که کاملاً در عرض دیوار جای گیرد و از لبه‌ها بیرون نزند. در نقاطی که دیوار به اجزای سازه‌ای مانند ستون‌های فلزی یا وال پست متصل می‌شود، میلگرد بستر به وسیله گیره یا جوشکاری به این اعضا فیکس می‌گردد تا پیوستگی و یکپارچگی دیوار حفظ شود. در دیوارهای فاقد وادار نیز اتصال میلگردها در دو سوی دیوار باعث جلوگیری از گسیختگی و افزایش پایداری آن می‌شود.
اجرای عمودی میلگرد بستر
در این شیوه، میلگردها در فضاهای خالی موجود میان بلوک‌های دیوار قرار می‌گیرند و با میلگردهای افقی مهار می‌شوند. این روش بیشتر در دیوارهای بلوکی یا CMU کاربرد دارد و به دلیل ایجاد قفل‌شدگی مناسب میان بلوک‌ها، توان دیوار را در برابر نیروهای جانبی مانند باد و زلزله به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. اجرای درست این سیستم عمودی، موجب جلوگیری از کمانش، ترک‌های ناخواسته و جابه‌جایی بلوک‌ها در طول زمان می‌شود.
چگونگی اجرای میلگرد بستر در وال پست
برای افزایش استحکام دیوارها در برابر نیروهای جانبی مثل زلزله و باد، از میلگرد بستر در وال پست استفاده می‌شود. این میلگردها با کمک گیره‌ها و قلاب‌ها به ستون‌ها یا وادارهای جانبی متصل شده و بین رج‌های دیوار قرار می‌گیرند. مراحل اجرای میلگرد بستر شامل مراحل زیر است:
- نصب گیره‌ها: ابتدا گیره‌ها روی ستون یا وادار جانبی ثابت می‌شوند تا پایه محکمی برای اتصال میلگردها فراهم شود. اتصال معمولاً با پیچ و رول‌پلاک انجام می‌شود تا میلگرد در جای خود کاملاً مستحکم بماند.
- اتصال قلاب‌ها: قلاب‌ها روی گیره‌ها نصب شده و میلگرد بستر از طریق آنها به سازه وصل می‌شود. این کار باعث می‌شود میلگرد در طول دیوار ثابت و بدون حرکت باقی بماند.
- اجرای دیوارچینی: دیوار رج‌به‌رج ساخته می‌شود و میلگرد بستر در هر رج قرار می‌گیرد. برای اتصال بهتر، حداقل ۲۰ سانتی‌متر همپوشانی یا در صورت نیاز خم ۹۰ درجه روی قلاب‌ها انجام می‌شود.
- پوشش‌دهی میلگرد با ملات: پس از نصب میلگرد، سطح آن با ملات پوشانده می‌شود تا از خوردگی و آسیب دیدگی جلوگیری گردد. ضخامت پوشش معمولاً حداقل ۱.۵ سانتی‌متر است.
- تکرار مراحل: این روند برای هر رج دیوار تکرار می‌شود تا دیوار به طور کامل ساخته و تقویت گردد.
نکات مهم اجرا و نصب میلگرد بستر
با رشد شهرنشینی و افزایش ساخت‌وساز آپارتمان‌ها و ساختمان‌های چندطبقه، مقاومت دیوارها و سقف‌ها در برابر نیروهای خارجی مثل زلزله اهمیت بیشتری پیدا کرده است. بررسی آسیب‌های وارد شده به ساختمان‌ها در حوادث طبیعی نشان می‌دهد که بخش زیادی از خرابی‌ها ناشی از ضعف در استحکام دیوارها و سقف‌ها است. به همین دلیل، مهندسان ساختمان‌ساز به دنبال روش‌هایی برای تقویت این المان‌ها هستند تا ایمنی و دوام سازه افزایش یابد. یکی از راهکارهای اقتصادی و مؤثر در این زمینه، استفاده از میلگرد بستر است که با نصب صحیح، مقاومت دیوارها را بالا برده و احتمال ترک‌خوردگی و شکست در سازه را کاهش می‌دهد.
چرا میلگرد بستر جایگزین وال پست شده است؟
گرچه میلگرد بستر نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین وال پست شود، اما در بسیاری از پروژه‌ها، به دلیل سهولت اجرا و کارایی مناسب، به گزینه‌ای محبوب تبدیل شده است. میلگرد بستر عمدتاً برای تقویت داخلی دیوار و جلوگیری از ترک‌خوردگی و جداشدگی مصالح به کار می‌رود، در حالی که وال پست نقش مهار کلی دیوار و مقاومت در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله را ایفا می‌کند. با این حال، ترکیب مناسب میلگرد بستر با طراحی استاندارد دیوار، امکان دستیابی به استحکام مطلوب را فراهم می‌کند و همین عامل باعث شده در عمل، بسیاری از سازندگان میلگرد بستر را به‌عنوان جایگزینی اقتصادی برای وال پست انتخاب کنند.
تفاوت وال پست و میلگرد بستر
وال پست و میلگرد بستر هر دو برای تقویت دیوارهای غیرسازه‌ای به کار می‌روند، اما از نظر ساختاری و عملکردی تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند. وال پست معمولاً عضو فلزی قائم یا افقی است که دیوار را در برابر نیروهای جانبی پایدار نگه می‌دارد، در حالی که میلگرد بستر یک تقویت‌کننده مشبک است که در میان رج‌های دیوار تعبیه می‌شود و با پخش یکنواخت تنش، از ترک‌خوردگی جلوگیری می‌کند. در ادامه به مقایسه تفاوت میلگرد بستر با وال پست از نظر عملکرد، نحوه اجرا، هزینه، کاربرد و مقاوم سازی دیوار دارد.
مقایسه وال پست و میلگرد بستر از نظر عملکرد
در مقایسه تفاوت میلگرد بستر با وال پست از نظر عملکرد، باید توجه کرد که هرکدام نقش متفاوتی ایفا می‌کنند. وال پست المانی است که به‌صورت قائم یا افقی در چهارچوب دیوار نصب می‌شود و وظیفه اصلی آن افزایش پایداری دیوار در برابر نیروهای جانبی شدید مانند زلزله، باد یا تغییر مکان جانبی سازه است. این المان با انتقال بارهای ناگهانی به اسکلت اصلی ساختمان، از ریزش یا شکست یکباره دیوار جلوگیری می‌کند. در مقابل، میلگرد بستر با قرار گرفتن در میان رج‌های دیوار، تنش‌ها را به‌صورت یکنواخت توزیع کرده و از ایجاد ترک‌های ناشی از انقباض، انبساط یا نشست سازه جلوگیری می‌کند.
تفاوت میلگرد بستر با وال پست از نظر نحوه اجرا
اجرای وال پست و میلگرد بستر با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند که هرکدام شیوه نصب و الزامات مخصوص خود را دارند. وال پست معمولاً به‌صورت عمودی یا افقی در امتداد دیوار اجرا می‌شود و برای نصب آن از مقاطع فولادی مانند قوطی، ناودانی یا نبشی استفاده می‌گردد. فرآیند اجرا شامل برشکاری، جایگذاری دقیق و اتصال به سازه با کمک جوشکاری، رول‌بولت یا صفحه‌پلیت است؛ به همین دلیل اجرای وال پست نیازمند نیروی متخصص و زمان بیشتری است. این سیستم بعد از نصب به‌عنوان یک المان سخت عمل می‌کند و دیوار را به اسکلت سازه متصل کرده و پایداری آن را در برابر نیروهای جانبی تأمین می‌کند.
در مقابل، میلگرد بستر با ساختار ساده‌تری اجرا می‌شود. این محصول از دو مفتول موازی و یک شبکه خرپایی میانی تشکیل شده و هنگام دیوارچینی، بین رج‌های آجر یا بلوک قرار می‌گیرد. نصب آن بدون نیاز به جوشکاری یا تجهیزات سنگین انجام می‌شود؛ تنها کافی است میلگرد بستر در لایه ملات جاسازی شده و در امتداد طولی دیوار امتداد یابد. به همین دلیل، اجرای میلگرد بستر سریع‌تر، سبک‌تر و کم‌هزینه‌تر از وال پست است و بیشتر نقش تقسیم تنش و جلوگیری از ترک‌خوردگی را بر عهده دارد.
تفاوت وال پست و میلگرد بستر از نظر کاربرد
وال پست و میلگرد بستر هر دو برای افزایش ایمنی و پایداری دیوارها استفاده می‌شوند، اما هرکدام در نوع خاصی از دیوار بیشترین کارایی را دارند. وال پست معمولاً در بخش‌هایی به کار می‌رود که نیاز به مهار جدی نیروهای جانبی وجود دارد؛ مثل دیوارهای بلند، دیوارهای جداکننده با طول زیاد یا دیوارهای پیرامونی در ساختمان‌های چندطبقه. در مقابل، میلگرد بستر بیشتر برای دیوارهایی مانند دیوارهای داخلی، دیوارهای سبک، ساختمان‌های بازسازی‌شده یا پروژه‌های نوسازی استفاده می‌شود که اولویت این دیوارها جلوگیری از ترک‌خوردگی و افزایش پیوستگی ملات است.
تفاوت میلگرد بستر و وال پست از نظر هزینه
در بررسی تفاوت وال پست و میلگرد بستر از نظر هزینه، مشخص می‌شود که وال پست به دلیل نیاز به قوطی و تسمه، جوشکاری و نیروی متخصص، هزینه نسبتاً بالاتری دارد. این در حالی است که میلگرد بستر با مصرف مصالح کمتر و سرعت اجرای بالاتر، گزینه‌ای اقتصادی‌تر به شمار می‌آید. بنابراین اگر بودجه و سرعت اجرا برای پروژه اهمیت دارد، انتخاب میلگرد بستر می‌تواند به کاهش هزینه‌های تمام‌شده کمک کند.
تفاوت وال پست و میلگرد بستر در مقاوم سازی دیوار
در مقاوم‌سازی دیوارهای غیرسازه‌ای، وال پست و میلگرد بستر هر کدام نقش متفاوتی دارند. وال پست با نصب در قالب قطعات فلزی قائم یا افقی، دیوار را در برابر نیروهای جانبی شدید مثل زلزله یا باد مقاوم می‌کند و از واژگونی آن جلوگیری می‌نماید. در مقابل، میلگرد بستر به‌صورت شبکه‌های نازک در میان رج‌های دیوار قرار می‌گیرد و باعث توزیع یکنواخت تنش و جلوگیری از ترک‌خوردگی و شکست‌های موضعی می‌شود. بنابراین، در مقاوم‌سازی دیوار، وال پست نیروی کلی را مهار می‌کند، در حالی که میلگرد بستر انسجام دیوار را افزایش داده و از آسیب‌های جزئی جلوگیری می‌کند. استفاده هم‌زمان از هر دو روش در پروژه‌های حساس می‌تواند بهترین نتیجه را ایجاد کند، چرا که هم ثبات کلی و هم یکپارچگی دیوار تضمین می‌شود.
میلگرد بستر بهتر است یا وال پست؟
انتخاب بین میلگرد بستر و وال پست به شرایط سازه و هدف از مقاوم‌سازی دیوار بستگی دارد. اگر هدف اصلی افزایش یکپارچگی دیوار و جلوگیری از ترک‌خوردگی باشد، میلگرد بستر گزینه مناسب‌تری است؛ زیرا به‌صورت یکنواخت تنش را در طول دیوار توزیع می‌کند و اجرای آن سریع و کم‌هزینه است. از سوی دیگر، اگر دیوار نیاز به مقاومت بیشتر در برابر نیروهای جانبی شدید، مانند زلزله یا باد شدید داشته باشد، وال پست با ایجاد حمایت مکانیکی قائم یا افقی عملکرد بهتری ارائه می‌دهد. در عمل، بسیاری از مهندسان برای ترکیب هر دو روش یا جایگزینی هوشمندانه میلگرد بستر به‌جای وال پست در پروژه‌های کوچک و متوسط استفاده می‌کنند تا هم هزینه کاهش یابد و هم مقاومت دیوار حفظ شود. بنابراین، نمی‌توان یک جواب قطعی برای همه شرایط داد؛ بلکه بررسی نوع سازه، ارتفاع دیوار، بودجه و میزان نیروهای وارده تعیین می‌کند کدام گزینه مناسب‌تر است.
جمع‌بندی
در این مقاله با دو روش مهم تقویت دیوارهای غیرسازه‌ای یعنی وال پست و میلگرد بستر آشنا شدیم. تفاوت وال پست و میلگرد بستر در نحوه اجرا، کاربرد، هزینه و عملکرد آنها را نیز بررسی کردیم. وال پست با ایجاد تکیه‌گاه‌های قائم و افقی، دیوار را در برابر نیروهای جانبی مقاوم می‌کند، در حالی که میلگرد بستر با قرارگیری در میان رج‌های دیوار، انسجام و یکنواختی توزیع تنش را افزایش داده و از ترک‌خوردگی جلوگیری می‌کند. انتخاب بهترین گزینه بسته به نوع پروژه، شرایط دیوار و بودجه متفاوت است. در بسیاری از موارد، میلگرد بستر به دلیل سادگی اجرا و کاهش هزینه‌ها جایگزین وال پست شده است، اما برای دیوارهای حساس و تحت فشار زیاد، ترکیب هر دو روش می‌تواند بهترین نتیجه را بدهد. با شناخت دقیق این تفاوت‌ها، مهندسان و پیمانکاران می‌توانند انتخابی هوشمندانه و کارآمد برای مقاوم‌سازی دیوارها داشته باشند.
