یک ساختمان یا سازه مستحکم، بایستی در برابر نیروهای وارده به خصوص نیروهای ناشی از زلزله، مقاومت مناسبی داشته باشد. ازاینرو جهت مقاوم‌سازی سازه‌ها از روش‌های متعددی استفاده می‌کنند که یکی از آن‌ها، استفاده از میلگرد یا خاموت است.
در این مقاله قصد داریم بیشتر در مورد خاموت حرف بزنیم. هر سؤالی در این موضوع داشتید از قسمت «ثبت دیدگاه» با ما به اشتراک بگذارید.
فهرست مطالب
استفاده از میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها، یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها برای افزایش استحکام در سازه‌های بتنی است. یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده از میلگردهای عرضی در ساختمان، زلزله سال 1971 میلادی ژاپن بود که به دنبال آن مهندسین برای افزایش مقاومت در سازه‌ها به فکر چاره شدند و نتیجۀ آن استفاده از میلگرد عرضی بود.
اشکال مختلف میلگردها در اعضای بتنی
قبل از اینکه برویم سراغ خاموت بهتر است انواع شکل‌هایی که یک میلگرد در سازه استفاده می‌شود را بررسی کنیم. میلگردها در اعضای بتنی مسلح به شکل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد که معمولاً در نقشه‌های سازه‌ای به‌صورت دقیق برای نشان دادن جزئیات عضو بتنی، ترسیم می‌شوند.
اشکال مختلف میلگردهای عرضی در اعضای بتنی به شرح زیر است:
- میلگرد راستا یا سیتکا: برای افزایش مقاومت کششی در بتن؛
- میلگرد عرضی یا خاموت: برای جلوگیری از بیرون زدگی آرماتورهای طولی در اثر کمانش و تحمل نیروهای برشی و همچنین جلوگیری از گسترش ترک در عضو؛
- میلگرد سنجاقی: برای تقویت مقاومت برشی میلگردهای عرضی و اتصال کامل بین میلگردهای طولی و خاموت؛
- میلگرد خرک: برای قراردادن دو شبکه متوالی افقی با فاصله معین از یکدیگر در بتن‌ریزی‌های کف و فونداسیون؛
- میلگرد رکابی (U شکل): برای در امتداد نگه‌داشتن آرماتورهای طولی یا عمودی در بتن‌ریزی دیوارها و دال‌ها یا بین دو شبکه آرماتور؛
- میلگرد اتکا: برای تحمل لنگرهای منفی در تکیه‌گاه‌های تیر و برای تحمل نیروهای برشی.
خوب بریم سراغ اصل مطلب!
خاموت چیست؟
میلگرد عرضی یا خاموت، بخشی از یک شاخه میلگرد است که خم شده و دورتادور میلگردهای طولی را احاطه کرده است. وظیفۀ اصلی خاموت مقاومت در برابر نیروهای برشی و پیچشی است.
به زبان ساده‌تر، هر میلگردی که در راستای طول عضو باشد، میلگرد طولی و هر میلگردی که در راستای عرض عضو باشد، میلگرد عرضی گفته می‌شود.
بخوانید: انواع میلگرد برشی و بررسی عملکرد آن در سازه بتن آرمه
عملکرد میلگردهای عرضی
عملکرد میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها در سازه‌های بتنی، به این صورت است که از بیرون‌زدگی آرماتورهای طولی به علت کمانش و تحمل نیروهای برشی جلوگیری می‌کنند؛ همچنین از گسترش ترک در عضو، جلوگیری کرده و محافظ ریزش المان‌ها است.
به عبارت دیگر، با به کار بردن میلگردهای عرضی در مقطع که تحت تأثیر برش خالص یا هر دو نیروی برش و خمش است، بایستی مقطع بتنی را مسلح کرده و از باز شدن مقطع در برابر ترک‌های مورب ایجاد شده که منجر به شکست زودرس مقطع می‌شود، جلوگیری به عمل آورد. میلگردهای عرضی در ایران، با توجه به شکل و کاربری سازه در قطرهای 8، 10 و 12 ساخته می‌شوند.
لیست قیمت میلگرد تمامی کارخانجات در بازار امروز
آشنایی با انواع خاموت
میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- خاموت ساده یا سنتی: خاموت هایی که خم قلاب در آن ها، قائم یا صاف باشد
- خاموت مهندسی: خاموت هایی که خم قلاب در آن ها، 45 درجه باشد
- خاموت مارپیچ: خاموت مارپیچ به دور یک‌سری آرماتورهای طولی بسته می‌شوند. اکثراً این نوع خاموت با دستگاه CNC بسته می‌شود و کاربرد آن در شمع‌های فولادی است
- خاموت سلولار: این نوع خاموت با استفاده از روش استاندارد Pi-SYSTEM ساخته می‌شود و مقاومت بالایی دارد
- خاموت ربات: ساخت خاموت ربات هم با استفاده از دستگاه CNC انجام می‌شود و شکل آن مربع یا مستطیل است
- خاموت تنگ بسته یا خاموت حلقه بسته: خاموت‌ها از نظر شکل ظاهری به دو نوع تنگ بسته و تنگ باز تقسیم می‌شوند. خاموت تنگ بسته معمولاً برای تحمل نیروهای پیچشی استفاده می‌شود، به ویژه در مواقعی که تیرهای بتن نیاز به مقاومت بالا در برابر نیروهای پیچشی دارند. این نوع خاموت گاهاً به عنوان خاموت حلقه بسته هم شناخته می‌شود
- خاموت تنگ باز یا خاموت حلقه باز: خاموت تنگ باز یا خاموت حلقه باز، نوعی خاموت با سطح مقطع باز است. این نوع خاموت به سه شکل قلاب، رکابی و چند شاخه تقسیم می‌شود. اصلی‌ترین کاربرد آن در مقابله با نیروهای برشی است و در مواقع کمتر نیاز به نیروهای پیچشی، مورد استفاده قرار می‌گیرد
انواع فناوری‌های تولید خاموت و تنگ
میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها از لحاظ فناوری تولید، به 5 دسته تقسیم می‌شوند:
- خاموت‌های سنتی: این نوع از میلگردهای عرضی به وسیله یک اهرم و به کمک دست ساخته می‌شوند. ظاهری مربع شکل دارند و پرکاربردترین نوع خاموت در ایران هستند
- خاموت‌های معمولی: به وسیله دست و توسط کارگران ساخته می‌شوند که برای انواع ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد
- خاموت‌های مارپیچی: به وسیله دستگاه‌های CNC ساخته شده و با توجه به نوع دستگاه، می‌تواند اندازه‌های متفاوتی داشته باشد
- خاموت ربات: این خاموت هم به وسیله ماشین CNC ساخته می‌شود و تفاوت آن با آرماتورهای مارپیچی شکل، مربعی است که در یک سمت آن ایجاد می‌شود
- خاموت‌های سلولار: خاموت‌های سلولار نیز، به صورت حلقه بسته بوده و مقاومت بالایی در محل استفاده شده ایجاد می‌کند. این نوع از میلگردهای عرضی، توسط تکنولوژی پیشرفته pi-systems تولید می‌شوند که پیشرفته‌ترین تکنولوژی موجود است
انواع میلگردهای عرضی از لحاظ شکل ظاهری
میلگردهای عرضی از لحاظ شکل ظاهری، به دو دسته کلی تنگ باز و تنگ بسته تقسیم می‌شوند. میلگردهای برشی قائم از نظر سهولت اجرا، متداول‌ترین نوع میلگردهای برشی است که با نام خاموت یا تنگ نیز شناخته می‌شود.
تنگ باز به صورت‌های تک شاخه (قلاب)، دو شاخه (رکابی) و چند شاخه به کار برده می‌شود. تنگ بسته نیز مانند تنگ باز بوده و علاوه بر برش، قادر به تحمل پیچش نیز است.
انواع خاموت در ستون
میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها با توجه به سطح مقطع ستون‌ها، تعداد میلگردهای طولی و ظرفیت تحمل بار طراحی و استفاده می‌شوند.
میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها در ستون، دو دسته‌اند:
خاموت عرضی: همان میلگردهایی عرضی معمولی هستند که با فاصله ثابت بین در امتداد ستون قرار داده می‌شوند.
خاموت مارپیچ: این خاموت انعطاف بیشتری به ستون می‌دهد و کارایی بیشتری در حمایت از میلگردهای طولی دارد. همچنین مقاومت خمشی ستون‌هایی که در آن‌ها از میلگردهای عرضی مارپیچ استفاده شده، زیادتر است.
میلگردهای عرضی به شکل های مربعی، مستطیلی، دایره‌ای، U شکل و ضربدری ساخته می‌شوند که رایج ترین نوع آن، میلگرد عرضی مربعی یا مستطیلی است. هر کدام از این خاموت‌ها را در بالا توضیح دادیم.
نقش میلگردهای عرضی در سازه
میلگردهای عرضی در سازه‌ها نقش بسیار مهمی دارند، زیرا اعضای بتنی در برابر نیروی کششی مقاومت پایینی دارند؛ ازاینرو این میلگردها اکثراً به شکل‌های عمودی و گاهی هم به شکل مورب مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از شکست زودرس مقطع بتنی در اثر نیروهای خمشی و برشی جلوگیری شود.
اعضای بتنی با وجود میلگردهای فولادی، استحکام زیادی به دست آورده و از سوی دیگر با وجود میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها، نظم موردنیاز را خواهند داشت و مقاومت عضو بتنی افزایش می‌یابد.
به طور کلی مزایای استفاده از میلگردهای عرضی در ساختمان‌ها، به شرح زیر است:
- جلوگیری از بروز ترک‌های ناگهانی مورب که موجب خرابی‌های غیر منتظره در سازه می‌شود
- افزایش مقاومت سازه در برابر معایب اعضای بتنی از قبیل پیچش، تنش، خزش، انقباض و کشش سطحی
- بهبود عملکرد لنگر خمشی آغازین سازه
نکات مهم در اجرای میلگردهای عرضی
در اجرای میلگردهای عرضی یا خاموت‌ها، بایستی نکات زیر در نظر گرفته شود تا مقاومت عضو بتنی به‌صورت مناسبی افزایش یابد:
• خاموت‌ها بایستی در فواصل 20 سانتی‌متری از یکدیگر نصب شوند؛
• خاموت‌ها بایستی به سیم آرماتوربندی به میلگردهای طولی بسته شوند؛
• خم‌کردن میلگردها برای ساخت خاموت، نباید در دمای کمتر از 5 درجه سانتی‌گراد انجام شود؛
• در صورت نیاز به خم مجدد میلگردها، بایستی عملیات خم‌کاری به صورت سرد و به کمک دستگاه مکانیکی انجام شود.
فرق تنگ و خاموت چیست؟
در چند سال گذشته دو کلمه خاموت و تنگ تفاوتی با هم نداشتند و به‌جای یکدیگر نیز استفاده می‌شدند. در ویرایش جدید خاموت به میلگردی گفته می‌شود که در تیر استفاده شده و وظیفه‌اش تحمل مقدار برش و پیچش است؛ ولی در المان‌های فشاری مثل ستون از تنگ استفاده می‌شود که وظیفه‌اش جلوگیری از کمانش میلگرد طولی ستون است.
خاموت ممکن است به‌صورت باز یا بسته استفاده شود؛ اما تنگ همیشه بسته است. از طرفی خاموت و تنگ نوعی میلگرد عرضی هستند؛ ولی میلگرد عرضی فقط شامل خاموت و تنگ نمی‌شود. به‌عنوان مثال میلگرد سنجاقی و میلگرد U شکل هم جزو میلگردهای عرضی است.
بخوانید: نحوه محاسبه میلگرد فونداسیون
سخن آخر
در این مقاله یکی از اصلی‌ترین اعضای سازه بتن آرمه را معرفی کردیم که بدون استفاده از آن مقاومت سازۀ بتنی وجود نخواهد داشت. برای تبدیل میلگرد به خاموت با استفاده از ابزارهای مکانیکی یا دستی، مقطع را خم کرده و به شکل دورپیچ مناسب برای میلگردهای طولی در می‌آورند.
برای اطلاع از قیمت انواع میلگرد می‌توانید به وب‌سایت عصرآهن مراجعه کنید یا با شمارۀ 0414180 تماس بگیرید.